PİERRE BAYLE

Felsefenin neliğine, özellikle de tanrıbilim ile ilişki­sine yönelik yıkıcı ve sert eleştirileriyle tanınan Fransız "kuşkucu" filozof. Pier­reBayle'in en önemli yapın yergici ve kuşkucu tutumunun anlatımm ve içerik olarak en üst noktaya ulaştığı Tarihsel ve Eleştirel Sözlük'tür (Dictionnaire histo­rique et critique, 1696). Bayle bu yapıtındaki görüşleriyle ve kuşkucu düşünce ya­pısıyla Kartezyen dünya görüşünün so­runlarına ilişkin tartışmaların kaynağı ol­muş, Aydınlanma düşünürlerini etkile­miş ve öne sürdüğü uslamlamalar daHume ile Voltaire gibi filozoflar tarafın­dan geleneksel tanrıbilime yöneltilen eleştirilerde kullanılmıştır. Bayle Tarihsel ve Eleştirel Sözlük'te Eski Mısır ve Yunan söylenbilgilerinin, ortaçağın ve kendi dö­neminin din ve felsefe alanında öne çık­mış kişiliklerini her an işbaşında olan bir kuşkuculukla tarihsel açıdan ele almış; yaşam öykülerini de anlattığı bu kişilerin düşüncelerine ilişkin yorumlan neredey­se kısa birer makale uzunluğunu bul­muştur. Bugünden baktığımızda, bu yo­rumların her biri deneme sanatının "ku­sursuz" örneklerindendir. Bayle sözlü- ün salt eğitici-öğretici ya da öğretisel bir ruha bürünmemesi için, sözlüğü öğreri-selliği bozacak alıntılar, kısa öyküler, yo­rumlar ve uzun notlarla donatmıştır. Bay­ie bu uzun yorumları aracılığıyla kendi­sinden önceki tarihçilerin yanlışlarını dü­zeltmeye ve tarihi kayıtları saptırmaksı-zın olduğu gibi ortaya koymaya çalışmış-ür. Bayle'in düşünürler ve onların dü­şünceleri üzerine yaptığı uzun soluklu soruşturmalar sonucunda ulaşüğı sonuç, her türden felsefi ve tanrıbilimsel kura­ma ya da uslamlamaya dizgeli bir kuş­kuyla yaklaşılması gerektiğidir. 

EBRU YEĞİN